Metafizik Sosyolojiler
Kitabin ilk baskısı, Kıvılcımlı`nın sağlığında yapılmıştır, 1970 yılında, Ararat Yayınevinden. ( Ararat Yayınları 1967 yılında Ramazan Yaşar tarafından kurulmuş, Yaşar Kemal’in de ilişkisi olan bir yayınevi, Yaşar kemal’in kitaplarını da yayınlamış)
“Metafizik Sosyoloji Eleştirileri” ismiyle yayınlanan bu baskının ismi üzerine olan hikayeyi-açıklamayı Fuat Fegan`dan okuyalım. Fuat Fegan tarafından hazırlanıp, Ocak 1977`de yayınlanan, Dr. Hikmet Kıvılcımlı Bibliyografyası adli kitapta Fuat Fegan şöyle yazmış:

” Kitabın orijinal adı : “Metafizik Sosyolojiler”dir. ARARAT Yayınevi kitabı baskıya hazırlarken, kapak üzerinde kitabın adı önce “ler” eki düşmüş olarak, “Metafizik Sosyoloji” diye çıkmıştı. Böyle bir ad çok yanlıştı: çünkü bir tek değil, sayısız “Metafizik Sosyolojiler” söz konusudur. Bunun üzerine, yeniden kapak düzenleme masrafı da göze alınamadığı için, “Metafizik Sosyoloji” sözlerinin altına “Eleştirileri” kelimesi eklenmiş ve kitabın adı “Metafizik Sosyoloji Eleştirileri” biçimini almıştır. Yeni baskısı yapılırken, bir teknik saçmalığın yarattığı duruma son verilip, orijinal ada dönülmesi çok yararlı olur.” (1)
(İlk baskının kapak fotografın da, durum net olarak görülmektedir, o dönemdeki yayın faaliyetlerinin ne kadar zor koşullarda gerçekleştiğine dair de önemli bir not…)
Evet doğrusu budur ve daha sonraki baskılar da; 1989`da, Bibliyotek Yayınları, 2001`de Derleniş Yayınları ve 2008`de Sosyal İnsan Yayınları ” Metafizik Sosyolojiler” adıyla yayınlamışlardır.
Kitap ilk olarak 1970 yılında yayınlanmıştır, ama yazılış tarihinin 1940’lar olduğu, kitaptaki bazı sayfalardan söylenebilir. (Örneğin s.135)
Kitap, Giriş ve 3 Bölümden oluşmakta ve Kıvılcımlı, Ayrım olarak da 5 ana Ayrımda incelemiş konuyu. Ayrıca Ayrımlar alt başlıklarla detaylanmış.
Giriş
1.Bölüm- İlkel ve Müjdeci Sosyal Düşünceler
Ayrım I- Başlangıçlar
Ayrım II- Fransız Devrimi Cağında Sosyal Düşünceler ( 18.Yüzyıl)
Ayrım III- Sosyoloji Müjdecileri ( 19. Yüzyılın İlk Yarısı)
2. Bölüm- Metafizik Sosyoloji Sistemleri
Ayrım IV- 4 ana alt başlıkla incelenmiş.
I- Doğa Bilimleri Karşısında Organisizmler
II- İnsan Bilimleri Karşısında Antropoloji Okulları
III- Ruh Bilimleri Karşısında Psikoloji Okulları
IV- Sosyal Bilimler Karşısında Formalizmler
3. Bölüm- Metafizik Sosyoloji Metotları
Ayrım V- 2 madde de incelenmiş.
I- Metot ve Güdücü Fikir
II- Substra=Öz
Kıvılcımlı, kitap da yüzlerce düşünür üzerine, yayınladıkları eserlerle birlikte inceleyerek yazmıştır. (Yaklaşık 300 e yakın düşünür adı, onlarca eser adı geçmektedir, Fuat Fegan bu konuda bir biliyografya çalışması yapmış kitapla ilgili. Çalışmadan iki sayfayı paylaşıyoruz. Çalışma ve diğer tüm orijinal dokümanlar, IISH-International Institute of Social History, Kıvılcımlı Arşivi’nde bulunmaktadır.) Kiminin üzerinde ayrıntılı bir biçimde durmuş, özellikle bizim ülkemizdeki düşünürleri, sosyal bilimcileri etkileyenler üzerinde, kimilerinin eğilimlerini eserleri üzerinden kısaca inceleyerek geçmiştir. Ama belli başlı akımların öncüleri didik didik edilerek incelenmiş. İlkçağlardan başlayarak, Orta çağ, Rönesans ( 15.ve 16.yz),1648-İngiliz (17.yz) ve 1789-Fransız (18.yz) Devrimleri ve 1800’ler (19.yz) incelenir. İsimlerden gidersek, Platon- Aristo’dan başlanır. Devamında, İbn-i Haldun, Şeyh Bedrettin, Gazali, Jan Hus, Machiavel, Montaigne, More, Bacon, Hobbes, Locke, Descartes, Pascal, Spinoza, Leibniz, Voltaire, Montesquieu, Rousseau, Hume, Diderot, Bichat, Mirebeau, Kant, Saint-Simon, Auguste Comte, Mauss, Durkheim, Darwin, Morgan, Hegel, ve daha yüzlercesi…Armand Cuvillier (1887-1973) den alıntılar yapar.
Kitapla ilgili bir gözlemimizde, henüz yayınlanmamış, arşiv olarak elimizde bulunan, Fatma Nudiye Yalçı’nın “Tarihi Materyalizm Sosyolojiye Toplu Bir Bakış” adlı çalışmasından bazı kısımların, kitaptaki bazı bölümlerle benzerlik göstermesidir. Kitaptaki, Sosyoloji Müjdecileri ve Genellikle Sosyolojiler bölümlerinde bazı pasajlar, bazı cümleler, Çalışmadaki Giriş bölümünde ve bu bölümdeki Sosyolojinin müjdecisi, Sosyolojinin doğuşu kısımlarında ki pasajlar, cümlelerle benzerlik göstermektedir. Sonuç olarak, Yalçı ve Kıvılcımlı, bu iki insan hep birlikte olmuşlar, birlikte çalışmışlar, üretmişler, mücadele etmişler, yeri gelmiş birlikte zindanlara, uzun yıllar süren mahpusluk hayatlarına dayanmışlar, direnmişler yeri gelmiş yan yana tabiatın içinde dolaşmışlar, fotoğraflarla bu anları ölümsüz kılmışlar. Doğaldır ki yazdıklarında çizdiklerinde birbirlerinden etkilenmeleri aynı notları paylaşmaları, birbirlerine danışmaları.
Kıvılcımlı, Metafizik Sosyolojiler’de, bütün burjuva ve küçük burjuva Sosyologların “Onların korsan uçaklarını saklandıkları metafizik bulutları içinden diyalektik füzelerle birer birer düşürmek” (s.30) için yola çıkıyor. “…bütün burjuva ve küçükburjuva Sosyologları gözümüz önündedirler. Bunlar “sırf bilim” yapmak gösterisine bayılırlar. “Sosyoloji” göklerinde Tanrısal düşünce kanatları açmış kutsal malaike yapınmalarını maskeleyebildikleri ölçüde aldatıcı olacaklarını pek iyi bilirler. Oysa hepsi de sırf Tarisel Maddeciliği şu veya bu yanından çürütmek kaygısıyla haçlılar Seferine çıkmış aylıklı askerlerdir. Onların korsan uçaklarını saklandıkları metafizik bulutları içinden diyalektik füzelerle birer birer düşürmek daha öğretici olur.”
Ve sorgular “ …doğanın kanunları, doğanın kendisinde arandığı halde, toplumun var olduğu öne sürülen kanunları, ya insanın kafasında, yahut Tanrının dileğinde aranıyordu.” diyerek. Metafizik Sosyolojiler, Tarihsel Maddecilik ile karşılaştırılırsa, “Büyük mimarlarının emeğiyle Tarihsel Maddecilik muazzam bir yapı olarak kurulmuş. İnsanlar içinde oturuyorlar. Zamanla o büyük yapının kapısında, penceresinde, bacasında, kiremidinde ufak tefek değişiklikler olabilir. Değişeceklerin yerine yenilerini koymak için, yapının bütününe ve içine bilerek girmek gerekli. Metafizik Sosyologlar hiç oralı olmuyorlar. Tarihcil Maddeciliğe bakmıyorlar ve aldırmıyorlar bile. Büyük mimar pozları takınarak, Tarihcil Maddeciliğin ötesinde: en güzel kapıları, en iyi pencereleri, en doğru bacaları ve en yeni kiremitleri yapmak çabasındadırlar. Oysa bu yaptıkları önce mimarlık işi değil, bayağı esnaflık işidir. Sonra, gerçekten daha elverişli kapı, pencere, baca, kiremit gerekiyorsa, onu ancak yapısına göre mimarının eline verip değerlendirmek gerekir. Metafizik Sosyologlar ne yapıyorlar: Tarihcil Maddeciliğin yapısı dışında hatta ona karşı gelmek üzere, havada bir sürü kapılar, pencereler, bacalar, kiremitler asılı tutmak istiyorlar…
Gülünç ve boşuna davranışları bundan ileri geliyor.”

Yararlanılan Kaynaklar:
1-Fuat Fegan, Dr. Hikmet Kıvılcımlı Bibliyografyası, Murat Matbaacılık, Istanbul, Ocak 1977, s.29
2- IISH-International Institute of Social History, Kıvılcımlı Arşivi, değişik dosyalar.
3- Metafizik Sosyolojiler -Köksüz Dijital Yayınlar-Internet. Yazıdaki alıntılar bu yayından alınmıştır.